Przeglądając w Internecie materiały poświęcone organizacji i funkcjonowaniu tzw. ogródków społecznościowych w USA i Kanadzie, łatwo zauważyć można, jak bardzo doceniana jest tam wielopłaszczyznowa rola idei ogrodnictwa działkowego, nie tylko dla mieszkańców, ale także dla rozwoju oraz wizerunku dzielnic i całych miast. Ogrody działkowe (społecznościowe, wspólnotowe), w społeczeństwach o wiele bardziej złożonych niż polskie pełnią niezwykle ważną rolę ekologiczno-społeczno-kulturową. Być może w powszechnym dążeniu do „amerykańskiego snu” warto poznać także amerykańską wizję ogrodnictwa w mieście…
Dziś znaczenie ogrodów działkowych dla społeczeństwa, a szczególnie dla społeczności lokalnych, wydaje się wcale nie mniejsze niż w czasie ich zakładania. Można nawet powiedzieć, że dziś – w obliczu aktualnych wyzwań cywilizacyjnych, technologicznych, zdrowotnych i społecznych – ogrody działkowe lub, jak nazywa się je w innych krajach, społecznościowe stają się nie tylko hobby dla emerytów (jak wciąż są powszechnie postrzegane), ale wręcz trendem, ludzką potrzebą i możliwością zdrowego spędzania czasu i odpoczynku dla całych rodzin w coraz mniej zdrowych miastach. Dowodem tego są masowo zrzeszający się w spontaniczne grupy, mieszkańcy wielu miast amerykańskich (także już polskich), którzy organizują i uprawiają (często przy pomocy władz lokalnych) nawet niewielkie skrawki ziemi, zamieniając je w małe działki, gdzie prowadzone są uprawy na własne potrzeby. Polskie miasta takie tereny (zarządzane) mają od dawna i w większej skali. Wciąż jednak funkcjonujące ogrody działkowe w Polsce są częściej uznawane przez administrację za przeszkodę niż zaletę.
Jakie pożytki niesie obecność ogródków w miastach dla społeczeństwa amerykańskiego? Jak widzą to za oceanem? Przykładem może być amerykańska strona internetowa www.gardendallas.org, poświęcona rozwojowi ogródków społecznościowych w Dallas i opisująca pożytki płynące z organizacji i funkcjonowania ogródków społecznościowych lub wspólnotowych. Oto najważniejsze pożytki z ogródków rodzinnych dla ludzi i miast według wspomnianego portalu:
- Organizacja społeczności
Bardzo wyraźnie, na pierwszym miejscu stawiana jest i podkreślana rola wspólnotowa ogrodów:
– ogrody zwiększają poczucie wspólnoty i odpowiedzialności za zarządzane skrawki zieleni
– ogródki wspierają rozwój utożsamiania się społeczności z miejscem i tworzą ducha tego miejsca
– ogródki gromadzą i jednoczą ludzi z różnych środowisk/grup społecznych (wiek, rasa, kultura, klasa społeczna)
– ogródki często wyłaniają liderów danej społeczności
– ogrody stają się punktem odniesienia dla społeczności lokalnych i miejscem prowadzenia działań na rzecz tych społeczności i rozwiązywania ich problemów
- Zapobieganie przestępczości
– ogrody działkowe inicjują nawiązywanie kontaktów sąsiedzkich oraz inicjują powstawanie klubów mieszkańców lub innych wspólnot
– dzięki większej ilości ogródków zwiększa się zwracanie uwagi mieszkańców na to, co dzieje się w okolicy
– zarządzane ogródki w mieście są postrzegane przez Policję jako skuteczną strategię zapobiegania przestępczości w skali lokalnej
– badania pokazują, że w wielu dzielnicach przestępczość spada proporcjonalnie do rozwoju w nich ogrodnictwa wspólnotowego
- Możliwości kulturalne
– ogrody wspólnotowe oferują wyjątkowe możliwości dla obcokrajowców (imigrantów), którzy często osiedlają się w mniej zamożnych częściach miast
– w ogródkach produkuje się charakterystyczne uprawy – inaczej niedostępne lokalnie
– korzystając ze wspólnych doświadczeń można wyprodukować we własnych ogródkach znaczne ilości żywności dla gospodarstw domowych
– możliwość przekazywania międzypokoleniowych tradycji kulturowych i poznawania zwyczajów ogrodniczych z innych krajów
– ogródki dają unikalną możliwość, aby ludzie z różnych kultur i środowisk mogli pracować razem i angażować się w sprawy ważne dla danej społeczności bez konieczności mówienia tym samym językiem
- Edukacja dzieci i młodzieży
– dzięki ogródkom w mieście najmłodsi mogą w praktyce dowiedzieć się jak produkuje się żywność
– planowanie upraw i ogródków wpływa na rozwijanie praktycznych umiejętności matematycznych
– ogrody uczą podstaw biznesu w mini skali
– ogródki społecznościowe pokazują i wpajają młodym ludziom znaczenie społeczności i mądrego gospodarowania
– dzieci i młodzież utożsamiają się z kwestiami zrównoważonego rozwoju środowiska
– udział dzieci i młodzieży w funkcjonowaniu ogródków uczy pracy i umiejętności życiowych
– ogrodnictwo działkowe (wspólnotowe) jest zdrowym i tanim sposobem na aktywność dla młodzieży na łonie natury i poznawanie zasad funkcjonowania społeczności
- Produkcja żywności
– ogrody wspólnotowe (rodzinne) pozwalają osobom i rodzinom niezamożnym na produkowanie własnej żywności (np. warzywa, owoce)
– dzięki uprawie ogródków wiele rodzin ma dostęp do zdrowej (ekologicznej) żywności, do której nie miałyby dostępu ze względu na niskie dochody
– miejskie uprawy ogrodnicze są (wg badań) od 3 do 5 razy bardziej wydajne na 1 akr niż rolnictwo tradycyjne
- Zdrowie
– badania wykazały, że osoby uprawiające ogródki mają zdrowszą dietę (dzięki uprawie własnych warzyw i owoców) i cieszą się lepszym zdrowiem niż osoby nie uprawiające ogródków
– na zielonej przestrzeni własnego ogródka w mieście zmniejsza się znacząco poziom stresu człowieka i tym samym wpływa na jego dobre samopoczucie, a także zwiększa się poczucie użytkowników działek do swojej małej społeczności
– odpoczynek i ruch w ogródkach działkowych stają się jedną z kluczowych obecnie zalet ich funkcjonowania na terenie miast, jako sposób terapii wielu schorzeń
- Zielona przestrzeń w mieście
– obecność ogródków w miastach podnosi estetykę dzielnic oraz zwiększa świadomość i poszanowanie społeczeństwa dla ludzi, życia i rzeczy
– ogródki działkowe (wspólnotowe, rodzinne) znacząco wpływają na filtrowanie wody deszczowej, pozytywnie wpływając na stan jezior, rzek, wód gruntowych
– miejskie ogródki działkowe przyczyniają się do zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza i produkcji tlenu
– dzięki recyklingowi materii organicznej (odpady roślinne, skoszone trawa, kompostowanie itp.) wiele cennych substancji wraca z powrotem do gleby
– ogrody działkowe są miejscem odpoczynku od zgiełku miast
– dzięki obecności ogródków w dzielnicach mniej zamożnych, gdzie zwykle jest mniej terenów zieleni, mieszkańcy mają często jedyną okazję do obcowania z zielenią
– rozwój i utrzymanie ogródków działkowych jest mniej kosztowne niż utrzymywanie publicznych parków !!!
– dobrze utrzymane i funkcjonujące ogródki działkowe realnie zwiększają wartość nieruchomości w ich sąsiedztwie
Oczywiście oddzielić należy z pewnością specyfikę warunków polskich i amerykańskich, jednak wiele zalet i wartości zauważanych przez zarządy amerykańskich ogródków rodzinnych można z powodzeniem przypisać naszym ROD-om. Jest to tym bardziej ważne – zarówno dla społeczeństwa, jak i władz miasta – w obliczu przeobrażeń społeczno-kulturowych czy ekonomicznych w naszym kraju i warto zastanowić się, jak może w przyszłości wyglądać rola miejskich ogródków rodzinnych w miastach. Może być to także kolejny argument w dyskusji, w której pytanie nie brzmi już czy idea ogrodnictwa działkowego zasługuje na szersze wsparcie, tylko jak ją wspierać.
Maciej Aleksandrowicz
st. instruktor ds. ogrodniczych
OZ Mazowiecki PZD